De Sint Cathrien (officieel: Sint-Catharinakerk), of de oude benaming de Kruiskerk (Kruisherenkerk) ligt in de binnenstad van 's-Hertogenbosch aan het Kruisbroedershof. De kerk is vernoemd naar de Heilige Catharina van Alexandrië. Een beeltenis van haar staat boven het portaal. Een kruisteken, wat een verwijzing is naar de stichters van de kerk de Kruisheren is hier en daar in het gebouw aanwezig.
De kerk kent drie bouwperiodes 1533, 1842 en 1917.
- 1533 Gotische kerk
In 1468 vestigen zich de eerste Kruisheren in 's-Hertogenbosch. Het is een mannelijke kloosterorde die zich toelegde op onderwijs en evangelisatie. In 1533 bouwen ze hier hun kloosterkerk, die in 1569 ook de functie van parochiekerk krijgt. Een uitbreiding van de kerk volgt in 1601. Als gevolg van de capitulatie van 's-Hertogenbosch na het beleg van de stad wordt de kerk in 1629 protestants. De protestantse eredienst behoudt men tot 1794, maar daarna treedt verval in, en wordt het gebouw alleen nog gebruikt als hooischuur en paardenstal. Na het decreet van Napoleon Bonaparte wordt de kerk in 1810 teruggeven aan de katholieken. Het krijgt daarmee weer de functie van kerk, maar nu voor het Franse garnizoen.
- 1842 Waterstaatskerk
Het gebouw was inmiddels erg beschadigd en voor een gedeelte vervallen. De katholieke schilderingen van Pieter-Jozef Verhaghen, afkomstig van de abdij van Averbode, dienden in schuilkerken te worden opgeslagen. In 's-Hertogenbosch mochten er van het rijk drie waterstaatskerken worden gebouwd (Sint Pieter, Sint Jacob en Sint Catharinakerk) In 1844 werd met de bouw van de Sint Catharinakerk begonnen, waarbij van de middeleeuwse kerk alleen de koorsluiting behouden bleef. Deze rust op een overkluizing van de Kerkstroom, die een onderdeel is van de Binnendieze. Na enige decennia bleek de waterstaatskerk geen deugdelijk bouwwerk te zijn. Het bracht veel extra kosten met zich mee. Er werd daarom besloten een nieuwe kerk te bouwen.
- 1917 Neo-Byzantijns
Geïnspireerd door een reis naar Istanbul waar de architect Jan Stuyt de Hagia Sophia had gezien ontwierp hij een koepelkerk in Neo Byzantijnse stijl. Het ontwerp lijkt veel op zijn vorige project de Cenakelkerk. De eerste steen werd gelegd in 1916 en in 1918 was de bouw voltooid. Het bestaande grondplan van de waterstaatskerk, een kruiskerk, kon hij gebruiken om er een gelijkmatig achthoekige kerk van te maken. De koepel is van gewapend beton gemaakt, wat voor die tijd een waagstuk was. De plafondschildering van Jan Oosterman is een voorstelling van de acht zaligsprekingen. Het zestiende-eeuwse koor over de Kerkstroom kon ook nu weer behouden blijven. Het is een rijksmonument.
Het orgel is een Vollebregtorgel uit 1851, verplaatst in 1914 van de westzijde van de kerk naar het altaar. De preekstoel is ook overgeplaatst en dateert van 1841. Verder zijn er negen schilderijen van Pieter-Jozef Verhaghen.
Halverwege 2015 werd de kerk voor liturgische vieringen gesloten. Het kerkgebouw kwam daarna in beeld om een tijdelijke functie te krijgen als theater, maar de nieuwbouw van Theater aan de Parade werd uitgesteld, en daarmee ook de tijdelijke functie. Begin 2019 werd -voor velen onverwacht- in het kerkgebouw toch weer in gebruik genomen. De geloofsgemeenchap van de Armeense Apostolische Kerk en de Johannes van Damascus-gemeenschap (Byzantijnse liturgie) maakte als eerste gebruik van het gebouw.
Huidige functie:
Geïnspireerd door de Oosterse Godsbeleving, die de architect Jan Stuyt al ooit trachtte te laten zien, is de St. Cathrienkerk momenteel sterk aan het bouwen aan een hernieuwde gemeenschap. Vanuit ‘Diversi e Uniti’ eenheid in verscheidenheid hebben verschillende gemeenschappen hun thuis al gevonden in deze koepelgedachte. Zij zullen sterk hun eigen identiteit blijven uitdragen, maar daarnaast ook gezamenlijk optrekken t.b.v. profane activiteiten.
Deze hernieuwde ‘Community in Christ’ is niet zozeer bezig met het bewerkstelligen van oecumene, als wel met het laten ontstaan ervan. Het behoud van eigen identiteit van iedere individuele gemeenschap is nl. evident om van elkaar te kunnen leren. Onze patroonheilige St. Catharina van Alexandrië is in deze een gemeenschappelijke deler.
Momenteel herbergt de St. Cathrienkerk:
- Johannes van Damascusgemeenschap (RK van de Byzantijnse rite)
- De Armeens Apostolische kerk
- De Servisch Orthodoxe gemeenschap
- De Poolse gemeenschap (RK)
We hopen in de toekomst nog meer Christelijke diversiteit aan ons te binden!
T.b.v. de profane activiteiten zijn er warme contacten met ‘Orgelkring St. Cathrien’, het Bossche Klokkeluidersgilde en het Sociaal Theater.
