De Sint Cathrien (officieel: Sint-Catharinakerk), of de oude benaming de Kruiskerk (Kruisherenkerk) ligt in de binnenstad van 's-Hertogenbosch aan het Kruisbroedershof. De kerk is vernoemd naar de Heilige Catharina van Alexandrië. Een beeltenis van haar staat boven het portaal. Een kruisteken, wat een verwijzing is naar de stichters van de kerk de Kruisheren is hier en daar in het gebouw aanwezig.
De kerk kent drie bouwperiodes 1533, 1842 en 1917.
In 1468 vestigen zich de eerste Kruisheren in 's-Hertogenbosch. Het is een mannelijke kloosterorde die zich toelegde op onderwijs en evangelisatie. Rond 1480 bouwen ze hier hun kloosterkerk, die in 1569 ook de functie van parochiekerk krijgt. Een uitbreiding van de kerk volgt in 1601. Als gevolg van de capitulatie van 's-Hertogenbosch na het beleg van de stad wordt de kerk in 1629 protestants. De protestantse eredienst behoudt men tot 1794, maar daarna treedt verval in, en wordt het gebouw alleen nog gebruikt als hooischuur en paardenstal. Na het decreet van Napoleon Bonaparte wordt de kerk in 1810 teruggeven aan de katholieken. Het krijgt daarmee weer de functie van kerk, maar nu voor het Franse garnizoen.
Het gebouw was inmiddels erg beschadigd en voor een gedeelte vervallen. De katholieke schilderingen van Pieter-Jozef Verhaghen, afkomstig van de abdij van Averbode, dienden in schuilkerken te worden opgeslagen. In 's-Hertogenbosch mochten er van het rijk drie waterstaatskerken worden gebouwd (Sint Pieter, Sint Jacob en Sint Catharinakerk) In 1844 werd met de bouw van de Sint Catharinakerk begonnen, waarbij van de middeleeuwse kerk alleen de koorsluiting behouden bleef. Deze rust op een overkluizing van de Kerkstroom, die een onderdeel is van de Binnendieze. Na enige decennia bleek de waterstaatskerk geen deugdelijk bouwwerk te zijn. Het bracht veel extra kosten met zich mee. Er werd daarom besloten een nieuwe kerk te bouwen.
Geïnspireerd door een reis naar Istanbul waar de architect Jan Stuyt de Hagia Sophia had gezien ontwierp hij een koepelkerk in Neo Byzantijnse stijl. Het ontwerp lijkt veel op zijn vorige project de Cenakelkerk. De eerste steen werd gelegd in 1916 en in 1918 was de bouw voltooid. Het bestaande grondplan van de waterstaatskerk, een kruiskerk, kon hij gebruiken om er een gelijkmatig achthoekige kerk van te maken. De koepel is van gewapend beton gemaakt, wat voor die tijd een waagstuk was. De plafondschildering van Jan Oosterman is een voorstelling van de acht zaligsprekingen. Het zestiende-eeuwse koor over de Kerkstroom kon ook nu weer behouden blijven. Het is een rijksmonument.
Het orgel is een Vollebregtorgel uit 1851, verplaatst in 1914 van de westzijde van de kerk naar het altaar. De preekstoel is ook overgeplaatst en dateert van 1841. Verder zijn er negen schilderijen van Pieter-Jozef Verhaghen.
Halverwege 2015 werd de kerk voor liturgische vieringen gesloten. Het kerkgebouw kwam daarna in beeld om een tijdelijke functie te krijgen als theater, maar de nieuwbouw van Theater aan de Parade werd uitgesteld, en daarmee ook de tijdelijke functie. Begin 2019 werd -voor velen onverwacht- in het kerkgebouw toch weer in gebruik genomen. De geloofsgemeenchap van de Armeense Apostolische Kerk en de Johannes van Damascus-gemeenschap (Byzantijnse liturgie) maakte als eerste gebruik van het gebouw.
Huidige functie:
De parochie Heilige Maria heeft de Sint Cathrien weer opnieuw in gebruik genomen als parochiekerk van de Bossche kant van de parochie. De komende jaren zal dit verder uitgebouwd worden. Inmiddels is er een nieuwe Engelstalige gemeenschap ontstaan, die op zaterdag om 17.15 uur eucharistie viert en daarna samen eet in de pastorie.
De verbondenheid tussen Oosterse en Westerse kerken blijft ook een centrale gedachte onder de koepel die architect Jan Stuyt bedacht, geïnspireerd op de Hagia Sofia in Istanbul. Onze patroonheilige St. Catharina van Alexandrië is in deze een gemeenschappelijke deler.
Momenteel herbergt de St. Cathrienkerk:
T.b.v. de profane activiteiten zijn er warme contacten met ‘Orgelkring St. Cathrien’, het Bossche Klokkeluidersgilde en het Sociaal Theater. Diverse koren weten de kerk te vinden en te waarderen. De Kring Vrienden van 's-Hertogenbosch heeft een kloek boek uitgegeven over de kerk: "Vijf eeuwen Sint-Cathrien in ’s-Hertogenbosch", waarin de boeiende historie uitvoerig wordt beschreven.
De Johannes van Damascus gemeenschap is een westerse gemeenschap met een oosterse ritus. Door de iconostase en de prachtige priestergewaden denken mensen vaak dat de gemeenschap een Orthodoxe gemeenschap is. Maar dat is niet het geval: de gemeenschap hoort bij de rooms-katholieke kerk. De gemeenschap viert alleen niet de H. Mis zoals die in de Nederlandse parochies gebruikelijk is, maar viert de Byzantijnse ritus. Het is een andere manier om de persoonlijke verbondenheid met het Mysterie van God te beleven.
De vieringen vinden plaats in de Catharinakerk in Den Bosch, twee keer in de maand op zondag van 10.15 uur tot circa 12 uur. Na afloop is er koffie en thee voor iedereen.
De vieringen zijn geheel in het Nederlands en staan open voor christenen van verschillende tradities en nationaliteiten. U bent van harte welkom om deel te nemen aan een viering of om gewoon eens een kijkje te komen nemen. De eucharistieviering heet de ‘Goddelijke Liturgie’.
De Johannes van Damascusgemeenschap is geen reguliere parochie, maar een burgerlijke stichting. Opgericht in 1977, door westerse christenen die geraakt waren door de rijkdom van de oosterse liturgie. Een van de initiatiefnemers, dr. Johan Meijer CSsR, is nog steeds de vaste priester van de gemeenschap.
Patroon van de gemeenschap is Johannes van Damascus. Hij was als christen in de 9e eeuw een hoge ambtenaar in het islamitische Damascus. Tijdens de Iconenstrijd was hij een groot verdediger van iconen: ze drukken goed uit dat God tastbaar onder ons aanwezig is.
Voor meer informatie: https://www.byzantijnsekapel.nl/
De Poolse gemeenschap (RK)
Deze gemeenschap is onderdeel van Bisdom van ’s-Hertogenbosch en staat onder leiding van pastoor Krzysztof Obiedzinski.
Website: denbosch.parafialnastrona.pl
Twee keer per maand is er op zondag om 18.00 uur een Poolse eucharistieviering, met voorafgaand rozenkransgebed en biechtgelegenheid.
